Maveraünnehir (Seyhun-Ceyhun) iki ırmak arası, yerleşimler sürekli bu iki nehir yakınlarında kurulmuştur. Orta Asya’da su bulmak güç. Orta-Asya dediğimiz yer bugünkü Özbekistan toprakları çevresidir. Buhara, yerleşik yaşama geçilen ilk yerlerden biridir. Tek bir Orta-Asya fikri yoktur. Daha geniş tutanlarda vardır.
KAFKASYA
Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan’ı içine alır. Herkes tarafından kabul edilen üç devlet. Dağlık bir bölgedir. Daha geniş tanımlayanlar Tebriz’i de içine alır. Daha da geniş alanlar İran’a kadar Kafkasya olarak adlandırılır.
Orta Asya Tarihi
Hayvancılık ile uğraşırlardı, savaşçı bir yapı vardı.(M.Ö) Yerleşik yaşamın çok olmadığı yerlerdir. Yerleşik yaşam geleneği yoktu. Ya çok geç tarihlerde olmuştur ya da hiç olmamıştır.
Şamanizm: Doğa olayları ve güçleri tanrılaştırılır. Çok tanrılı bir inançtır. Dinsel ritüelleri, uygulanış biçimleri arasında Müslümanlıkla benzerlikleri vardır. Dine dayalı devlet yönetimi vardır. Şaman/Kam /Baksı; dini önderleridir. Genelde bunlar kadındır.
Şaman bir odacıydı. Yani doktor ve eczacı da sayılırdı. Şamanın bir kâhin olduğuna inanılırdı. Devlet yönetimi ile şaman hep iç içeydi. Sözü dinlenen bir kişi konumundaydı. Devlet yöneticileri bazen şamanların elinde oyuncağa dönüşmüşlerdir.
Şamanizm ölülerin kutsandığı bir dindir. Şamanizm’de ölüler değerlidir. Reenkarnasyon düşüncesi vardır. Cephede ölenlerin mezarı korunur. Diğerleri için aynı şey söylenemez. Şehadet kurumu önemlidir. Orta Asya’daki devletlerin büyük bir kısmı Şamanist’i.
Türklerin tarihini Çin kaynaklarından öğreniyoruz. 800 ve 900’lü yıllardan sonra Farsça ve Arapça kaynaklarda buna ekleniyor.
Talas bölgesindeki Yenisey Yazıtları; ölen kişinin yaşamıyla ilgili bilgiler vermektedir.
Orhun Abideleri; ilk siyasi yazıtlardır. Devlet yönetimi ile ilgili yazılar yazılmıştır. 8.yy da yazıldı.1890’larda Danimarkalı dilbilimci Thomsen bulmuştur.
1000’li yıllarda ilk Türkçe sözlük; Divan-ı Lügat-ı Türk
Kutadgu Bilig; Devletin nasıl yönetileceği anlatılmıştır.
Divan-ı Hikmet; Ahmet Yesevi tarafından İslam’ı Orta Asya’ya sevdirmek için yazılmıştır.
