Propaganda Aracı Olarak Fotoğrafın Kullanımı: Kuzey Kore Örneği

Özet
Kitle iletişim araçların propaganda üzerinde etkisi, siyasi ve ülkeler arası rekabettin yapıldığı alan kullanılan fotoğraflar olarak nitelendirilmektedir. Fotoğrafın propaganda üzerinde tarih boyunca etkili bir silah olarak görülmektedir. Bu etkinin bulunduğumuz dönem içerisinde varlığı koruduğu bilinmektedir. Bu bağlam içerisinde çalışmamız da ele aldığımız Kuzey Kore devletinin sosyal medya da bulunan 4 fotoğrafın analizi yapılmıştır.
Anahtar Kelime: Propaganda, Kuzey Kore, Fotoğraf, Görsel Analiz

Giriş

Fotoğraf kitle iletişim araçların genellikle birçoğunda kullanılan kitleleri çeşitli alanlarla ulaşabilen bir araç olarak karşımıza çıkmaktadır. Fotoğraf icadından bu yana kadar fotoğraf ülkelerin siyasi ideolojilerini halka yansıtmada en etkili araç olarak karşımıza çıkmaktadır. Tarihi dönemlere baktığımızda fotoğraf siyasal ideolojinin propaganda aracı olarak kullanılmıştır. Almanya da gelişen Nazi propagandası, Sovyet Rusya’sından gelişen Lenin sosyalist ideolojinin en etkili silahı fotoğraf olarak bilinmektedir.
Fotoğraf mevcut siyasal ideoloji desteklemek için gazetelerde, dergiler teknolojinin gelişmesiyle de sosyal medya alanından oldukça yoğun kullanılmaktadır. Siyasi gücü, ideolojiyi kendi halkına ve rekabet ettiği ülkelere göstermeye çalışmaktadır. Teknolojinin gelişmesiyle kitle iletişim araçlarının çeşitlenip hızlı ulaşması dijital savaşları da medyana getirmiştir. Dünya siyasetine konu olan durum yazılara değil görsel boyutlara taşınmıştır.  Propaganda aracı olarak fotoğrafın yazılardan daha etkili, gören kişiler için daha akılda kalıcı ve anlam yoğunluğu fazla olduğu bilinmektedir.
Bu bağlam içerisinde çalışmamız da ele aldığımız Kuzey Kore devletinin sosyal medya içerisinde kullandığı fotoğraflardan 4 tanesi görsel analiz yöntemiyle incelenecektir. Fotoğraf incelemesinde fotoğraflardan kullanılan sembollerin, ana renklerin, verilmek istenen mesajı, mesajın nitelikleri gibi sorular sorularak incelenmiştir.

1. Propaganda Kavramı ve Bir Propaganda Aracı Olarak Fotoğrafın Kullanımı

Propaganda tanım olarak; Örgütlü inandırma etkinliği, çeşitli inandırıcı ya da ikna edici araçlarla fikirlerin ve değerlerin yayılmasıdır (Mutlu, 2012: 255). Propaganda, bireyler ve gruplar aracılığıyla diğer grupların kanılarını, görüşlerini ve davranışlarını iletişim araçlarını kullanarak propagandacının istekleri doğrultusunda etkileme, değiştirme veya kontrol altında tutmaya yönelik bilinçli bir davranıştır. (Özsoy, 2002: 185). Propaganda temeli toplumu etkileme davranışları değiştirme olarak düşünülmektedir. Toplumu etkilemede kitle iletişim araçlarının önemli yer tutmaktadır. Propaganda için ses, görüntü önemli görülmektedir. Ancak görüntü ve görsel araçlarla verilen mesaj, ses ile verilen mesaja kıyasla etkilidir. Tutum ve davranış değiştirmede görsel öğelerden fotoğrafla desteklenen afişler, sinema ve televizyon etkili rol oynamaktadır.
Yeni kitle iletişim araçlarının ortaya çıkışı ve yaygınlaşmasının önemli sonuçlarından biri propagandanın geçmiş tarihte olmadığı kadar etkili bir şekilde devreye girmesidir. Yazılı basınla başlayan propaganda, fotoğraf, radyo, sinema ve televizyonla birlikte kitleleri yönlendirmede tutumlarını ve görüşlerini değiştirmede son derece etkili bir araç haline gelmiştir. Propaganda öncelikle siyasal amaçlar için kullanılmıştır (Ökten, 2009). Görsel iletişim araçlarından biri olan fotoğraf, icat edildiğinden kısa bir süre sonra propaganda aracı olarak kullanılmıştır. Fotoğrafın, yakın zamana kadar salt gerçekliği yansıttığı inancı etkili olmaktadır. Bu inanç, fotoğrafın tartışılmaz bir propaganda aracı olarak kabul edilmesine yol açmaktadır (Satkın, 2011: 86). Siyasal- politik propaganda da ‘fotoğraf’ vazgeçilmez bir unsur olarak günümüze kadar etkili bir şekilde gelmiştir. İdeolojileri, mevcut yapıyı ya da bir siyasal lideri topluma etkili aktarmanın yolu fotoğraftan geçmektedir.
Politik propaganda 20. yüzyıl başlarında başlamıştır. Lenin Bolşevizm’i yerleştirmesini propaganda sayesinde yapmıştır. Hitler 1940 yılına bütün kazanımları propaganda sayesinde yapmıştır. Tarih’te önemli yeri olan iki adamın devlet adamı, devlet önderi olmadan önce iyi birer propaganda dehasıydılar (Domenach, 2003 :15). Propaganda kullanımı tarih içerisinde en etkili kullanan ve halkı kendi ideolojik çevresinde toplayan Alman lider Hitler ve Rus lider Lenin ‘propaganda’ silahını etkili bir şekilde kullanılmışlardır. Kitle iletişimin tüm araçlarını yoğun bir şekilde kullanan iki lider sinema, radyo, görsel afişlerin kullanarak halkları kendi ideolojileri etrafından toplamayı başarmışlardır.
Propagandanın etkili olabilmesinin nedeni sürekliliğin olmasıdır. Fotoğraf ile yapılan propagandalar da birbirine benzer ya da aynı olan fotoğraflar çeşitli ortamlarda sürekli olarak sunulmaktadır. Gazete sayfalarında, televizyonlarda, reklam panolarında uzun süre yer almaktadırlar. Bu görüntü yoğunluğu içerisinde görüntü insanların beyinin de görüntü kalıcılığı amaçlanmaktadır (Bodur, 2008: 42). Görselliğin, insan zihninin bir olayı daha çabuk kavramasında önemli bir rol oynamaktadır. Etkili bir konuşma için, bazı görsel araçların devreye girmesi ve konuşmanın desteklenmesi mesajların hem göze hem de kulağa hitap etmesi açısından önemlidir. Çünkü görsel araçlar anlatılan fikirleri güçlendirir, açıklığa kavuşturmaktadır. Öğrenmeyi kolaylaştırdığı gibi insanların dikkatlerini canlı tutar (Satkın, 2011: 86).  Propaganda içerisinde sadece ses ile verilen mesajlar, görsel araçlarla desteklenerek aktarılan mesaja göre daha zayıf olduğu bilinmektedir. Görsel olarak hitap eden bir propaganda akılda kalıcı oldukça fazladır.
Propaganda, siyasal ve akademik inceleme konusu olarak 20. yüzyılın başlarında ortaya çıkmıştır. 1920’li yıllarında Hitler ve Lenin dönemlerinde etkili bir şekilde kullanılan propaganda günümüzde teknolojik, toplumsal ve siyasal değişmelerle nedeniyle önemli değişikler göstermiştir (Atabek, 2003: 4). Önemli değişimlerin başında radyonun yerini televizyon kanallarının alması, teknolojik çağ ile birlikte internet ağlarının kullanımı ve hızlı çeşitli tekniklerle topluma haber ulaştırarak kitle iletişim araçları daha etkili hale gelmiştir. Yine gelişen teknolojik araçların siyasal propagandanın etkili ve verimli bir şekilde yapılmasına olanak sağlamıştır.
Günümüz de propaganda için kullanılan kitle iletişim araçlarının başında yeni medya gelmektedir. Yeni medya içerisinde yayımlanan fotoğrafların yanı sıra medyanın hızlı bir şekilde tüm dünyaya oluşması mümkün hale gelmiştir. Bu noktada siyasal liderleri toplumlara ideolojik yapısını aktarmada sosyal medyanın rolü oldukça önemli olarak görülmektedir. Çünkü sosyal medya iletişim ağını çoğu insan kullanmaktadır
Teknolojinin yaşam içerisinde baskın bir hale geldiği, yaşamın görselleştiği günümüzde, televizyon gibi yaşamı yönlendiren kitle iletişim araçları devingen görüntüler, gazetelerde ise durağan görüntüler başrolü üstlenmektedir. Yapılan araştırmalarda devingen görüntülerin akılda kalıcılığı durağan görüntülere göre karşılaştırıldığında durağan görüntülerin daha çok akılda kalıcı olduğu saptanmıştır. Fotoğraf gibi durağan görüntüler billboard, afiş ve broşür gibi toplumsal bilgilendirici araçlar yoğun biçimde kullanılmaya devam edilmektedir. Görsel bir unsur olan fotoğrafta lider imajının kurulmasında önemli bir rol oynamaktadır (Bayraktaroğlu ve Çeliker, 2011: 3). Siyasal propaganda süresince iletişim araçları içerisinde fotoğraf kullanımı imaj açısından ve toplumsal tarafından olumlu düşünmesi açısından oldukça önemli görülmektedir. Siyasal liderlerin fotoğraflarda yüz ifadesi, el hareketleri, giydiği kıyafet gibi birçok şey fotoğraf içerisinde topluma mesaj olarak aktarılmaktadır.
Siyasi liderler yazı ve söylemleriyle anlatamadıkları durumu fotoğrafla anlatabilme avantajına sahiptirler çünkü fotoğraf sabit görüntüsüyle izleyiciye inceleme ve izleme olanağı sunmaktadır. Fotoğraf bir lideri sempatik ve kahraman yapabilme özelliğine sahipken bunun tam tersi de mümkündür. (Bayraktaroğlu ve Çeliker, 2011: 12). Fotoğraflar kişileri sempatik gösterebildikleri kadar, antipatik de gösterebilmekte ve duygusal bağ yaratılmasının önüne geçebilmektedir. Bu bağlamda fotoğrafın üretilen bir değer olduğu ve manipülatif bir özelliğe sahip olduğunun ifade edilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla istenilen kişilerin en sempatik hallerinin toplumla paylaşılması toplum beğenisi ve sempatisini arttırmaya yönelik bir kodlama biçimi iken en kötü, en olumsuz, en sevimsiz hallerinin gösterilmesi ise yine toplumsal boyuttaki duygu ve düşünceleri yönlendirmeye yönelik bir kodlama olarak karşımıza çıkmaktadır (Sontag’dan akt. Dudu, 2015: 183).

2.Kuzey Kore Devletinin Siyasal ve Tarihsel Yapısı

Kuzey Kore dünyanın en dışa kapalı devleti ve rejimi olarak bilinmektedir. Komünist bir rejime sahip olması kapitalist düzeni ülkesine sokmayan Kuzey Kore komşu olan ve kapitalist ekonomik sistemi benimseyen Güney Kore’ye göre ekonomik olarak alt seviyede olduğu bilinmektedir. Kuzey Kore’nin Komünist düzene geçmesini sağlayan yüce lider adıyla anılan Kim İl Sung olarak bilinmektedir (tarihkomplo.com). Kore uzun yıllara Japon kuşatması altında yaşamıştır. Savaşın ve çalışmaların en çetin geçtiği dönemlerle Kore ve Çin halkların bir araya gelerek kurdukları gerilla birlikleriyle Japon ordularıyla çetin bir savaş yaşanmıştır.
“Bu çerçevede belirtmek gerekir ki Koreli gerillalar uzun zamandır bağımsızlık ve özgürlük arayışı içerisinde olmuşlardır. Yüksek bir vatansever duygusuyla savaşan Koreli gerillalar, Sovyetlerle ilişki halinde olup ideolojik temellerini kurmuşlardır. Bu unsura ek olarak vatansever duygularının yanında komünist fikirlere de tümüyle sahip çıkan Koreliler, ideolojik temellerine dayanarak Japon işgaline karşı durmaya çalışmışlardır. Böylesi bir ortamda Japonya’ya yönelik olarak yürütülen direniş mücadelesinde bir gerilla lideri yükseliş göstermiştir. Bu lider ve “ulusuna düşkün olan kişi” Kim İl-Sung’tur. Kim İl-Sung bütün gerilla yaşamı süresince ulusunu bağımsızlığa kavuşturmanın hedefinde olan bir lider olarak ön plana çıkmış ve kendisini göstermiştir. Bu süre zarfında Sovyet ve Çinli danışmanlardan askeri alanda her yönden yararlanmış ve ideolojik zeminde de başarı yakalamıştır”(Adıbelli’den akt. Sevinir, 2016: 40)
Kuzey Kore’de ulusal kimlik ve totaliter rejim, milliyetçilik üzerinden yeniden üretilmektedir. Günümüz tarihi içerisinde totaliter rejim devamlılığı görülmektedir. Bağımsız bir ulus olarak Kuzey Kore, milliyetçi ulusu pekiştirmektedir (Sevinir, 2016: 51).  Totaliter rejimi ve dışa kapalı bir alan içerisinde Kim ailesinin halkına milliyetçilik düşüncesini aktarmasında en büyük etken devlet tarafından kullanılan kitle iletişim araçlarıdır.
“Kuzey Kore’nin propaganda kullanımındaki amacı rejimin her söylediği, yaptığı ve uyguladığı politikaların “doğru” olduğuna halkı inandırmak ve o doğrultuda yöneltmektedir. Bir diğer amacı ise totaliter rejimin iktidarda kalmasını sağlayabilmektir. Kim İl Sung’dan başlamak üzere Kim ailesi propagandanın her unsurunu kullanmışlardır. Öyle ki Kim İl Sung, haberler başta olmak üzere medyayı manipüle etmiştir. Bu bağlamda bütün Kuzey Kore halkı, iktidardan gelen doktrin temelli aynı bilgileri sürekli olarak almıştır. Buna ek olarak halkın, yabancı gazete, radyo ve televizyon yayını gibi unsurlara erişimi olmadığı için gelebilecek her türlü bilgi Kim rejiminden gelmektedir” (Giil’den akt. Sevinir, 2016: 54).
Kuzey Kore yönetimi tek partili olan bir yönetim olarak bilinmektedir. Kore İşçi Partisi Çatısı içerisinde parti liderinin devlet yönetimini de ele almaktadır. Kuzey Kore’nin önemli lideri olan Kim İl-Sung ölümünden sonra yönetimi devralan küçük oğlu Kim Joug -Un propagandayı etkili kullanan dünya emperyalist devletleri nükleer güç gösterisi yapan en bir lider olarak binilmektedir.

3.Kuzey Kore Sosyal Medya’da Kullanılan Fotoğrafların İncelenmesi

3.1. Kuzey Kore Fotoğraflarının İçeriksel Analizi.

Kuzey Kore’de propaganda aracı olarak kullanılan fotoğrafların üzerinde durulan konular;

• Fotoğrafta kullanılan ana renkler hangileridir?
• Fotoğrafın hedef kitlesi ve kullanım amacı nedir?
• Fotoğrafta hangi semboller kullanılmıştır? Kullanılan semboller; Açık (yorumlaması kolay) mı? Akılda kalıcı mı? Dramatik mi?
• Fotoğrafta verilen mesajlar görsel mi? Sözel mi? Ya da hem görsel hem sözel mi?
• Fotoğrafı izleyenlerin üzerinde nasıl bir davranış gelişebilir?

Resim 1. Kuzey Kore Lideri Kim Jong-Un Halkı selamlarken çekilmiş fotoğrafı. Burada Kim Jong-Un askeri kıyafetiyle selamlamaktadır.

Resim 2. Kuzey Kore Lideri Kim Jong-Un Orduyu asker selamıyla selamlarken çekilmiş bir fotoğrafı. Kim Jong-Un askeri kıyafetiyle asker selamı vererek selamlamaktadır.

 
Resim 3. Kuzey Kore askeri geçiş töreni.

Resim 4. Kuzey Kore’nin yüce lider olarak Kim İl-Song askeri geçiş sırasında çekilen fotoğraf.

Sonuç

Çalışma sonucunda elde edilen sonuç doğrultusunda Kuzey Kore’nin fotoğrafı bir propaganda aracı olarak kullanmaktadır. Siyasi, askeri tüm alanlar içerisinde kullanılan fotoğraf Kuzey Kore halkını ve sahip olduğu ideoloji doğrultusunda devlet gücünü tüm dünyaya göstermek için kullanılmaktadır. Kuzey Kore’nin mevcut ideolojisi sosyalist bir devlet anlayışıyla yönetilmesi Sovyet Rusya tarzı propaganda anlayışı sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Çalışmamız sürecinde ele aldığımız 4 Kuzey Kore fotoğrafın bir dizi sorular sorarak analiz yapılmıştır. Genel olarak fotoğraflar verilen mesaj Kuzey Kore lideri Kim Jong-Un, halk ve ordu içerisinde verilmiştir. Görsel anlamı oldukça yoğun olan fotoğraflar da genel anlamda Kim Jong-Un asker üniformasıyla geçilen fotoğraflar verilmiştir.  Genel fotoğraf dağılımlarında verilen semboller olarak Kuzey Kore bayrağı ve Sosyalist bir anlamı olan Orak-Çekiç verilmiştir. Tüm fotoğrafların sembolleri açık ve akılda kalıcıdır.
Propaganda aracı olarak kullanılan fotoğraflarda Kim Jong-Un liderinin askeri gücü, orduların disiplini orduların gücü verilmektedir. Fotoğraflarda aktarılan anlamalar genel olarak güçlü ve savaşa her zaman hazır bir Kuzey Kore’nin olduğunu ve tüm dünya Kuzey Kore’nin gücünü hafife alınmaması gerektiği anlatılmaya çalışıldığı tespit edilmiştir. Fotoğraflar yorumlaması kolay açık bir şekilde verilmiştir.