1)FİZİKİ ÇEVRE
Arnold Taynbee, devletlerin dış politikasının fiziki ve beşeri çevreden etkilendiği kuramını ‘’Bir Tarih İncelemesi’’ adlı kitabında ele almıştır. ÖRN: Panama kanalı, Süveyş kanalı.
İKLİM:
Aristo, İbni Haldun ve Jean Bodin, ılıman iklimin orada yaşayan insanları uyumlu yaptığını, sert iklimde insanları daha soğuk ve sert mizaçlı yaptığını belirtir. İklim ile gıda maddeleri birbiri ile doğrudan bağlantılıdır. İtalya, İspanya, Portekiz, Türkiye ve Yunanistan benzer tarım ürünleri üretir. İklim, 2.Dünya Savaşı sırasında Nazilerin SSCB’deki hava şartları yüzünden hezimete uğramasına neden olmuştur. Ayrıca Osmanlı Devleti 2.kez Viyana’dan soğuk hava şartları yüzünden geri dönmüştür. İklim iki boyutu ile etkiler:
- Doğrudan: Ülkenin insanları, bitki örtüsü gibi.
- Dolaylı: Ülke ekonomisini etkiler.(Tarım ürünlerinden kaynaklı)
Dış politika üzerine etkisi: İklim uzun vadeli bir çevre faktörüdür. Teknolojik faktörler iklimi görece azaltır.
DENİZLER:
1.Dünya Savaşı’nda Almanya tarafından ilk denizaltı kullanıldı. 15.yy’den itibaren denizler aktif olarak kullanılmaya başlandı. Sömürgecilik hız kazandı. Teknoloji gelişti.
MEVKİ:
Makro düzeyde; matematiksel konum, izolasyonizmin uygulanıp uygulanmayacağını belirler. ÖRN: ABD topraklarında savaş olmadı ve hiçbir devlet ABD ana karasına saldırmadı. Mikro düzeyde; teknolojik gelişmeler mevkiinin dış politikasını görece azaltmaktadır. Uzun menzilli füzeler buna bir örnektir.
COĞRAFİ YAPI:
Merkezileşme ve bölgeselleşme olarak ikiye ayrılır.
DOĞAL KAYNAKLAR:
Doğal kaynakları olmayıp da zengin olan devlet Japonya. Topraklar ne kadar geniş ise doğal kaynak bakımından o kadar zenginlik demektir.
JEOPOLİTİK – SİYASİ COĞRAFYA:
Jeopolitik; coğrafyanın devletlerin dış politikası üzerine bakar. Olumlu / olumsuz yönlerini araştırır. Siyasi coğrafya; siyasal ve toplumsal olayların, unsurların coğrafya ile olan ilişkisine bakar.
ALMAN EKOLÜ
- Frederich Ratzel: Kullanmış olduğu 3 kavram var. Saha/ Mevki / Sınır. Saha ve mevki; bunları genişletmek ihtiyacı vardır. Genişleme otomatikman başka bir devletin aleyhine olduğu için savaşlar meşru kılınmıştır.
- Kjellen: 1916’da jeopolitik terimini ilk kez kullanan kişidir. Yine üç kavramı vardır. Bunlar; genişlik, hareket serbestisi, içte ve dışta beraberlik (dayanışma) . Dayanışma kavramı, Ratzel’in eleştirdiği bir kavramdır. Hitler Almanya’sı, Stalin SSCB’si, Mussolini İtalya’sı; gücünü halktan almış ve dayanışma ile oluşmuştur. Devletin sınırlarını genişletmesi meşru sayılır.
- Haushoffer : ‘’Lebensraum’’ kavramını ortaya atmıştır. Bir devletin hayat sahasının başladığı yerde başka bir devletin hayat sahası başlıyor olabilir. Realizmle bağdaşır.
Genel olarak Alman Ekolü realist teoriden yola çıkarak bir teori oluşturmuşlardır. Üç teoride de savaşlar meşru kılınmıştır.
ANGLO-AMERİKAN OKULU
- Amiral Mahan / Deniz Hâkimiyet Teorisi: Denizlere hâkim olan dünyaya hâkim olur. Donanması güçlü olan avantajlıdır. Dünya denizlerinde üstünlük kılabilecek bir devlet bütün dünyayı kontrol altında tutabilecektir. 2.Dünya Savaşı’na kadar Büyük Britanya denizlerdeki üstünlüğünü, savaştan sonra ABD’nin eline geçmiştir.
- Seversky / Hava Hâkimiyet Teorisi: Uzayı da içine alabiliriz. Orası bir üstünlük kanıtlama sahası olarak kullanılır. Füzeler vs. ne kadar kuvvetli ise dünya hâkimi devlet odur. Örn: Arap- İsrail savaşı 1967.
- Harold Mackinder / Kara Hâkimiyet Teorisi: Sırasıyla Doğu Avrupa, Merkez Bölgesi (Avrasya), Dünya Adası ( Afrika+Avrasya), Dünya. Çatışmanın merkezi Avrasya olacaktır. Merkez bölgesi için ‘’Hearthland’’ adı veriliyor. Türkçe ’de ‘’Kalp gâh’’ olarak adlandırılır. İç Hilal olarak adlandırılan ülkeler; Almanya, Avusturya, Türkiye, Hindistan, Çin. SSCB’yi çevrelemek için Soğuk Savaş Dönemi’nde bir ABD politikası haline gelmiştir.
- Nicholas Spykman / Kenar Kuşak Teorisi : ‘’Rimland’’ olarak adlandırılır. Spykman’a göre dünya siyasetinin merkezi Avrasya’dır. Kenar kuşak ülkeleri Doğu Avrupa’ya kıyısı olan ülkelerdir; Moldova, Ukrayna, Yunanistan, Bulgaristan, Türkiye, Ortadoğu, Hindistan, Çin. (Rusya’yı çevreleyen bir kuşak)
ABD’nin dış politikasının Kenar Kuşak Teorisine göre şekillendirdiği örgütler; NATO, Bağdat Paktı, CENTO, Yeşil Kuşak. Katıldığı savailar; Kore, Vietnam, Afganistan’daki pişmeğeler desteklemesi.
ÇAĞCIL JEOPOLİTİKÇİLER
- Samuel Huntington / Medeniyetler Çatışması: Alçak – yüksek medeniyet çatışması. Çin, Hint, İslam medeniyetleri ikincil planda. Hristiyanlık, kapitalizm, gelişen Batı medeniyeti ön plandadır. Atatürk Devrimi’ni eleştirmiştir.
- Zibiniev Brzezinski / Büyük Satranç Tahtası : Türkiye’yi ABD’nin en büyük stratejik ortağı olarak görmektedir. Türkiye istikrarlı olmalıdır.
- Alexsander Dugin / Yeni Avrasyacılık : ‘’Avrasyacılık’’ kavramını 1960’lı yıllardan Lev Gumilyov ortaya atmıştır. Türk – Moğol ittifakı için Rusların iyi olduğunu söylüyor. Ukrayna’yı Truva atına benzetiyor. Çin ile alakalı olarak , Çin nüfusunun kırılması gerektiğini savunmaktadır.
BEŞERİ ÇEVRE
- Nüfus
-
Etnik-Dini farklılık
NÜFUS :
Nüfus fazla ise askeri güç , iş gücü artar. Şimdi ise bunu söyleyemeyiz. Teknoloji gelişti. Cephe savaşı yok. Uzun menzilli balistik füzeler , siber savaşlar , nükleer silahlar var . Fazla nüfusa sahip olmak uluslararası ilişkilerde çok bir şey ifade etmiyor. Silah teknolojileri gelişti. Nüfus güç olarak algılansaydı eğer Çin , Hindistan , Endonezya dünya gücü olurdu. Sosyal yönden baktığımızda ‘’high education ‘’ verebiliyorsak bu olumlu yöndedir.
ETNİK – DİNSEL FARKLILIK :
Etnik ; dil,kültür,soy.Yaşadığı devletteki baskın grupta dili, kültürü , soyu farklıdır. Kendisini çoğunluktan farklı hissetme.(Azınlık olmak zorunda) Irk ; biyolojik farklılığa dayanır. Dış politikada etkin rol oynar. Suriye’deki Türkmenler , Quebec’te Fransızca konuşuluyor olması , İspanya’daki BASK bölgesi , Kuzey İrlanda’daki IRA .
