Silahsız Devrim: Özgür Zapatista

Yıllardır baskı ve şiddetle yaşayan, sömürenlerin ağır yükünü sırtlarında taşıyan Meksika’daki yerli halkın uluslararası sesi Zapatista şimdilerde. Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu’nun (EZLN)  neoliberalizme karşı olan mücadelesi NAFTA’nın (Kuzey Atlantik Serbest Ticaert Antlaşması) kabulü ile 1994’te turistlerin gözdesi olan Chiapas eyaletinin San Cristobal de las Casas kentinde kendini duyurdu. Ayaklanmanın başladığı gün bir turist çift EZLN görevlilerine yaklaşıp, Palanque’ye gidemediklerinden yakınınca, yanıt artık çok ünlenmiş Marcos’tan gelmiştir: “Kusurumuza bakmayın ama bu bir devrimdir.”

ULUSAL KURTULUŞ ORDUSU (EZLN)

Meksika halkı, tarih boyunca kimi zaman başka ülkeler tarafından kimi zaman kendi yöneticileri tarafından özgürlükleri kısıtlanarak yaşamışlardır. Özellikle son yıllarda ülkede gelişmekte olan yabancı pazarlar ve burjuvazi tavırlar lehine politikalar uygulayan Meksika hükümeti, Chiapas’ı bir iç sömürge olarak kullanırken eyaletin zenginliklerini emiyor, bölge halkını her zamankinden yoksul kılıyordu. Yerliler açlık, sefalet ve marjinalleşmeden muzdariptiler. Kaderlerini belirlemek için ihtiyaçları olan özgürlükten ve demokratik süreçten yoksundular.

Kuzey Amerika ülkelerinden olan Meksika’nın zengin eyaleti Chiapas;  zengin ile fakir arasındaki uçurumun fazla olduğu şehirlerden. 1 Ocak 1994’te NAFTA’nın Amerika, Kanada, Meksika arasında imzalanması, yerli halkın üzerinde sömürgeciliğin artması için fırsat olmuş. Çünkü antlaşmanın 27. maddesine göre halka ait topraklar özel mülk sayılacak ve satılmaya ya da diğer yatırım stratejilerine uygun hale gelecekti. Yani korporatif sistem sona erecekti.[1] Bu, halkın ürünlerini hem alırken hem de satarken daha fazla sömürüleceğini gösteriyordu. Yaşamak için gerekli olan temel ihtiyaçları temin etmenin zorluğuda böylece artmış oldu.

İşte Zapatista tüm bu haksızlıklara NAFTA’nın kabul edildiği gün olan 1 Mart 1994’te 12 gün boyunca sürecek silahlı çatışma ile başkaldırdı ve buradaki halkın uluslararası sesi oldu.‘Ya Baste !’ (Yeter Artık) söylemi ile yola çıkan hareket bu 12 günlük süreçten sonra, silahlı örgütler listesinde bulunmasına rağmen, silahlı eylemde bulunmamış ve bu yönüyle büyük sempati toplamıştır. Çabasını özerk yönetimler kurmak üzerine yönlendirmiş, diğer örgütlerin aksine hiçbir zaman uyuşturucu ticareti ile ilgilenmemiştir.

GELENEKSEL AMA MODERN BİR ÖRGÜT

 Zapatistalar olarak bilinen Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu (EZLN), faaliyetlerine bir grup aydının gerilla hareketi oluşturmak üzere 1980’lerde bir araya gelmesiyle başladı. Meksika ve dünyada bilinir hale gelmeleri 1 Ocak 1994’ün ilk saatlerinde 3000 Maya yerlisinin ayaklanma başlatmasıyla oldu.

Zapatista; savunduklarıyla, yöntemleriyle dikkat çeker. Onların savundukları sadece belli bir ırk, din değil ezilen ve sömürülen halkın hak ettiğini kazanmasıdır. EZLN burada ekonomik özgürlüğe büyük önem verir ve çözümlemelerine buradan başlar. EZLN’ ye baktığımızda onu sıradan bir ordu ya da yaptıklarını sıradan bir devrim olarak göremeyiz. Çok fazla destek gördüğü zamanlarda bile kendini halkın sözü olmaktan fazla görmemiş, hiçbir zaman parti kurma çabasına veya kendini siyasallaştırma buyutuna gitmemiştir. Sadece yaşama haklarını geri isteyen halkın, dürüstlüğü ve adaleti benimsemiş sesi olmuşlardır.

Geleneksel bir yapısı bulunan EZLN’nin bu değerlerini modern kavramlarla genişlettiği görülebilir. Kadınların toplumdaki yerini, söz hakkını ve eşitliğini önemseyen, yaşlıların gerontokratik egemenliğini (yaş bakımından toplum içerisinde en yaşlı bireyin hiyerarşik anlamda üst düzeyde bulunması ve onun iradesine tabiyet) sorgulayan bir yapı ortaya çıkarmaları ve on iki yaşından büyük herkesin hem istişare hem oy verme süreçlerine dahil edilmesi gibi hususlar bunun örnekleridir. [2]

ZAPATİSTA VE MEKSİKA HÜKÜMETİ

Zapatista 1996 yılında Meksika hükümeti ile San Andreas olarak adlandırılan görüşmelere başlamış ve anlaşma imzalamıştır. EZLN ve Meksika hükümeti arasında imzalan ve 57 farklı yerli halka kısmi otonom tanıyan bu yerli hakları yasası Meksika’da yerli hakları için mücadele eden herkesin görüşü alınarak hazırlanmıştır. Ancak hükümet hiçbir zaman bu antlaşmaya uymamış, mecbur kaldığı dönemlerde de değişikliğe gitmiş ve yerli halka yönelik saldırılarına devam etmiştir.

TARİHE MUAZZAM BİR YÜRÜYÜŞ OLARAK GEÇTİ

Hükümetin tavırlarından dolayı görüşmeler tıkanmış, EZLN yine halka danışarak 2001’de hükümet ile tüm görüşmlerini kesme ve kendi öz yönetimlerini kurma kararı almıştır. Bunun ardından da ‘ Zapatur 2001’ adını verdikleri ve Mexico City’de son bulan uzun yürüyüşü yapmışlar ve medyada da büyük yankı uyandırmışlardır. NTV, bu yürüyüşü 25 Şubat tarihli haberinde ‘Meksika’da Zapatistalar Büyük Yürüyüşte’ başlığıyla vermiş ve haberde bu yürüyüş sırasında 600 polis görevlisi, 1500 eyalet ve belediye polis görevlisi, 3500 federal polisin görev aldığı, yürüyüşü 300 yabancı gözlemci ile 200 civarında yerli yabancı gazeticinin izlediği ve yürüyüşün 31 yerli dilinde milyonlarca dinleyiciye aktarıldığı yazılmıştır. Habere Zapatista gerillalarının yola çıkarken silah bıraktıkları, bu hareketlerinin ilgiyle karşılandığının eklenmeside EZLN’nin etki alanını genişlettiğini göstermiştir.

Biraz daha yakın tarihe geldiğimizde ise Ulusal Kurtuluş Ordusu’nun 2005’te ‘Öteki Kampanya’ yı başlattığını görüyoruz. Amacı, diğer eyaletlerde az çok yakın amaçlar taşıyan gruplarla Zapatistalar arasında ittifak başlatmak olan bu hareket, muazzam olmakla beraber Meksika hükümetinin güncel politikalarını değiştiremedi. [3]

Diğer yandan oluşturulan öz yönetimler halka yönetime katılmayı ve gündelik örgütlenme içinde yer almaları imkânını sunmuştur. EZLN’nin hem bir ordu olması hem demokrasiden bahsetmesi, aynı zamanda hiyerarşik bir yapıya sahip olması arasındaki çelişkilere yönetilen eleştirilere ise lider Marcos 2005 Haziran tarihli 6. deklarasyonundaki sözleri ile karşılık vermiştir: “EZLN’nin siyasal-askeri bileşeni demokratik değildi, çünkü o bir orduydu. Ve tepede ordunun, altta demokratik olanın olmasının iyi olmadığını gördük… Bunun tersi geçerli olmalıydı: Demokratik- siyasal olan yukarıdan yönetmeli, askeri olan alttan boyun eğmeliydi. Ya da belki de aşağıda hiçbir şeyin olmaması, her şeyin aynı düzeyde olması, askeriyenin bulunmaması daha iyiydi; Zapatistalar artık kimsenin asker olmaması için asker olmuşlardı. Pekala, bu sorun konusunda şunu yaptık; siyasal-askeri olanı Zapatista komünitelerindeki örgütlenmenin özerk ve demokratik veçhelerinden ayırmaya başladık. Ve böylece, önceleri EZLN tarafından alınan karar ve yapılan eylemler yavaş yavaş köylerindeki demokratik biçimde seçilmiş otoritelere devredilmeye başladı.”[4]

Yardımcı komutan olarak adlandırılan Marcos’ un bu sözleri aslında EZLN’nin diğer örgütlerden farkını ortaya birkez daha ortaya koymakta ve onlara duyulan sempatiyi desteklemektedir.

HALKIN SÖZÜ;  SUBCOMANDANTE  INSURGENT MARCOS

EZLN’ ye bakılınca Marcos, uluslarası kamuoyu tarafından lider olarak bilinsede , sürekli yardımcı komutan olarak anılmış, o da kendini sadece sömürülen halkın sözü veya sözcüsü olarak tanıtmıştır. Marcos, isminin başında Subcomandante (komutan yardımcısı) ünvanını kullanmaktadır. Bunun sebebi de asıl komutanın, köylüler olduğunu vurgulamak istemesidir. Marcos’ un ‘subcomandante’ ünvanı ile ilgili Komutan Esther’in, 18 Mart 2001 tarihinde Meksika Parlementosu’nda yaptığı meşhur konuşmasındaki sözler de bu doğrultudadır. Kongrede yapılacak konuşmaya herkes Marcos’un gelmesini beklerken, hastalıklı, cılız bir yerli kadın olan Esther’in çıkması herkesi şaşkınlığa uğratmıştır. Esther konuşmada Marcos’un bulunmayışını şöyle açıklar; “Marcos bir komutan yardımcısıdır. Yani bizim için görev yapar. Biz Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu’nun komutanlarıyız ve kendi adımıza konuşuruz.”[5]

Diğer yandan gizemini her zaman koruyan Marcos’un kimliği hala net olarak bilinmemektedir. Her zaman kar maskesi ve piposuyla bilinen Marcos’un kimliği hakkında özellikle EZLN’ye zarar vermek isteyenler tarafından rivayetler öne sürülmüştür. Bunlardan bir tanesi Meksika Hükümeti tarafından ortaya atılmış olan iddiadır. Hükümet 9 Şubat 1999’da, Marcos’un gerçekte eski bir üniversite profesörü olan Sebastian Guillen Vicente olduğuna inadıklarını açıkladı. Ancak bu bilginin kesinliği henüz kanıtlanamadı. Diğer bir iddia da ABD de bir dergiden geldi. Dergi, Marcos’un eşcinsel olduğu gerekçesiyle San Fransisko’da bir restoranda çalışırken işten atıldığını söylemiş, Marcos ise bu iddialara: “Marcos, San Fransisko’da bir eşcinsel, Güney Afrika’da bir zenci, San Ysidro’da bir Chicano, İspanya’da bir anarşist, İsrail’de bir Filistinli, San Cristobal sokaklarında bir Maya yerlisi, Mexico City’nin teneke mahallesi Neza’da bir çete mensubu, Almanya’da bir Yahudi, Savunma Bakanlığı’nda bir uzlaştırıcı, Soğuk Savaş sonrası çağda bir komunist, galerisi ve müşterisi olmayan bir sanatçı, Bosna’da bir barışçı, gece saat 10’da metroda yalnız başına kalmış bir kadın, topraksız bir köylü, serbest piyasacılar arasında bir muhalif ve tabiiki Meksika dağlarında bir Zapatist… Kısacası yeryüzündeki tüm insanlar gibi bir insan Marcos. Tüm sömürülenler, dışlanalar, tüm ezilen azınlıklar birer Marcos’tur. Kadın ve erkek tüm direnenler ve ‘ Ya Basta’ diye haykıranlar.” şeklindeki açıklamasıyla karşılık vermiştir.[6]

Aynı zamanda Marcos edebi yeteneği ve üslubu ile uluslarası kamuoyunun dikkatini çekmiş, zaman zaman müzik gruplarının ve kimi sivil toplum kuruluşlarının desteğini almayı başarmıştır.

EZLN NE İSTEDİ, NEYİ BAŞARDI ?

EZLN yerli halkın haklarını savunurken aslında bunu sadece Meksika halkı için değil diğer tüm sömürülen, esir edilen halklar için de istedi. Dürüstlük, adalet, özgürlük kavramlarıyla yola çıkması ve bunlara bağlı kalarak uygulamalarda bulunması diğer örgütlerden onu farklı kıldı ve sempati kazandı. Zapatistler henüz istediklerine ulaşamamış olsalarda  öyle gözüküyor ki devrim yapmayı başardılar. Zapatista Ordusu yerli halka yapılanların farkında olunmasını sağlamış, bunun billincine sahip bir topluluk için uğraşmış ve arkasına yerlilerin desteğini almayı başarmıştır. Zapatistalar aslında her şeyden önce tükenmişliğin ortasındaki Maya yerlilerinin umudu olmuş, ne koşulda olursa olsun başarabileceklerini göstermiştir. Son yıllarda sessizliğe bürünmüş, hükümet ile antlaşmamaya varamamış olsada halkı cesaretlendirmesiyle zaten başarıyı elde etmiş durumda. Hükümetten istediklerini alamasalarda hükümete istediğini vermemiş, hükümetin çoğu yaptırımlarına engel olmayı başarabilmişlerdir. Hükümetin sefil olarak gördüğü halk, EZLN’ nin barışçıl yolla gösterdiği çaba, Marcos’un zekası ve üslubu ile uluslararası niteliğe sahip olabilmeyi başarmış durumda. EZLN’nin amacını bir kez de kendi ifadeleriyle belirtip bitirmek gerekirse, Zapatistalar der ki: “İstediğimiz tek şey inat ve ısrarla hakikatın aranması, adelet. Ufkumuzda sadece sancılar ve acılar yok. Keşfedilecek renkler ve inşa edilecek dünyalar da var.”

Kaynak

Beyza OKTAY

Akdeniz Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler

Dipnotlar:

[1]  “Zapatista Hareketi Nedir?”, http://www.siyasalhayvan.com/zapatista-hareketi-nedir/, Erişim Tarihi 09.09.2014.

[2] Mutlu Dulkadir, Doğrudan Demokrasi- Zapatist Özyönetim Deneyimi, Ankara: Algı Yayınları, 2008, s: 80.

[3] Immanuel Wellestern, “Zapatistalar Neyi Başarabildi?”, http://www.sendika.org/2008/01/zapatistalar-neyi-basarabildi-immanuel-wallerstein/, Erişim Tarihi: 11.09.2014.

[4] “Meksika Zapatista Yerlilerinin Yönetim Organları: Otonom Belediyeler”, http://gezibrosur.wordpress.com/brosur-xxx-xxxx/meksika-zapatista-yerlilerinin-yonetim-organlari-otonom-belediyeler/, Erişim Tarihi 21.09.2014.

[5] J. Ross, Zapatisas, Making Another World Possible- Chronicles of Resistance 2000-2006, New York: Nation Books, 2006 ,s. 80.

[6] Mutlu Dulkadir, Doğrudan Demokrasi- Zapatist Özyönetim Deneyimi, Ankara: Algı Yayınları, 2008, s:131

KAYNAKÇA 

1. “Zapatista Hareketi Nedir?”, erişim tarihi 09.09.2014, http://www.siyasalhayvan.com/zapatista-hareketi-nedir/
2. Dulkadir, Mutlu, Doğrudan Demokrasi- Zapatist Özyönetim Deneyimi, Ankara: Algı Yayınları, 2008
3. Wellestern, Immanuel, “Zapatistalar Neyi Başarabildi?”, erişim tarihi 11.09.2014 http://www.sendika.org/2008/01/zapatistalar-neyi-basarabildi-immanuel-wallerstein/
4. “Meksika Zapatista Yerlilerinin Yönetim Organları: Otonom Belediyeler”, erişim tarihi 21.09.2014,http://gezibrosur.wordpress.com/brosur-xxx-xxxx/meksika-zapatista-yerlilerinin-yonetim-organlari-otonom-belediyeler/
5. Ross, J. (2006), Zapatisas, Making Another World Possible-Chronicles of Resistance 2000-2006, New York: Nation Books
6. Erişim tarihi 20.09.2014, İng. Çev.: Üner Eyüboğlu http://www.bianet.org/bianet/siyaset/15057
7. “Meksika’da Zapatistalar Büyük Yürüşte”, NTV Haber Arşivi, erişim tarihi 15.09.2014, http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/66715.asp
8. “Zapatista Hareketi ve Ezln”, erişim tarihi 11.09.2014 http://utsam.org/images/upload/attachment/Zapatista%20Hareketi%20ve%20EZLN.pdf
9. Marcos & The Zapatistas 1994: Mexico: A Storm and a Prophecy. Westfield, New Jersey: Open Magazine Pamphlet Series.
10. “Subcomandante Marcos veda etmedi, Galeano oldu”, erişim tarihi 12.09.2014, İng. Çev.: Işık Barış Fidaner http://muhalefet.org/haber-isik-ile-glge-arasina-marcosun-veda-mektubu-12-10890.aspx
11. Gökmen, Özgür, “Tarih Zapatistalar ile Sürüyor”, erişim tarihi 10.09.2014, http://www.toplumsol.org/tarih-zapatistalar-ile-suruyor-ozgur-gokmen/