Kuvvetler ayrılığı ilkesi, yasama, yürütme ve yargı organlarının birbirlerinden bağımsız bir şekilde çalışmasını ifade etmektedir. Sert kuvvetler ayrılığı sistemi başkanlık sistemini, yumuşak kuvvetler ayrılığı sistemi ise parlamenter sistemi ifade etmektedir. Başkanlık sistemi ile parlamenter sistemin bazı ortak unsurlarını içeren sisteme de yarı başkanlık sistemi denilmektedir.
Parlamenter sistem de, yürütme organı çift başlıdır. Sembolik bir devlet başkanlığı yani cumhurbaşkanı veya kral vardır. Devlet başkanının -vatana ihanet suçu- dışında başka bir sorumluluğu yoktur. Hükümet parlamentoya karşı sorumludur. Yürütme organı yasamayı feshedebilir. Bu nedenle, bir devlet başkanı ve bakanlar kurulu olmak üzere çift başlı bir yapı mevcuttur. Devlet başkanını parlamento seçer. Parlamenter sistemin en önemli farkı, bakanlar kurulunun yasamaya karşı sorumlu olmasıdır. Yani yasama(meclis), hükümeti denetleyebilir ve güvenoyuna göre hükümeti görevden alabilir. Parlamenter sistemde, hükümet kendi çalışacağı bakanları kendisi belirler. Zira bakanlar kurulu, yürütmenin etkin koludur. Bakanlar cumhurbaşkanı onayı ile seçilir. Bakanlar kurulu yasama faaliyetlerine katılır ve kanun tasarısı şeklinde kanun önerisinde bulunma yetkisi vardır. Parlamenter sistemde aynı kişi hem yasama hem de yürütme görevinde olabilir. Hem milletvekiliyken hem de bakan olabilir.
Yarı başkanlık sisteminde, devlet başkanı belli bir dönem için halk tarafından seçilir ve yürütme yetkisini bir başbakanla paylaşır. Devlet başkanı parlamentodan bağımsız olmakla birlikte, doğrudan da hükümet etmeye yetkili değildir. Başbakan ve kabinesi parlamentoya karşı sorumlu olup, devlet başkanından bağımsızdırlar. Bu sistemin belirgin üç özelliği vardır. Birincisi, devlet başkanı halk tarafından seçilir. İkincisi, devlet başkanı çok önemli yetkilere sahiptir. Üçüncüsü, parlamentoya karşı siyasi sorumluluğu bulunan başbakan ve bakanlardan oluşan bir kabine bulunmaktadır. Parlamenter sistemde, cumhurbaşkanı bakanlar kurulunun toplantısına başkanlık eder. Ancak yarı başkanlık sistemde, cumhurbaşkanının rolü sadece sembolik olarak katılma değil aynı zamanda kararların alınmasında da etkin rol oynamaktadır.
Başkanlık sistemi, yürütme organı tek kişiden oluşur ve halk seçer. Başkan belli bir süreliğine seçilir ve görev süresi bitmeden görevden alınamaz. Yasama tarafından görevden alınma gibi bir durum yoktur. Başkan yasamaya değil, halka karşı sorumludur. Yasama, yürütme ve yargı organları arasındaki sert bir ayrılığa dayanan sistemdir. Parlamenter sistem de olduğu gibi, sembolik bir devlet başkanlığı yoktur. Başkan aynı zamanda devletin de başkanıdır. Başkanın kendi seçtiği bir bakanlar kurulu bir diğer adıyla sekreterleri vardır. Ancak parlamenter sistemde olduğu gibi, aynı kişi hem yasama hem de yürütme organında görev alamaz. Başkan ve sekreterleri yasama organının çalışmalarına katılamaz. Başkan kanun teklifinde bulunamaz ancak mesaj yolu ile kanun önerisini bildirebilir. Sonuç olarak tek tip bir başkanlık sisteminden bahsetmek mümkün değildir. Çünkü her ülkenin kendine uygun bir başkanlık sistemi vardır. Mesela, ABD’de uygulanan başkanlık sistemi ile Latin Amerika’daki başkanlık sistemi aynı değildir. ABD’de hem yasama hem de yürütme organı güçlüdür. Latin Amerika’da ise yasama organı güçsüzdür.
Başkanlık sisteminin avantajlarını ve dezavantajlarını şöyle sıralayabiliriz:
*Avantajları:
İstikrarlı bir yönetim sağlar, başkanın görev süresi sabittir.
Tek kişi yöneteceği için daha güçlü ve hızlı kararlar alınabilir.
Başkanlık seçiminde dışarıdan gelenlerin de katılımına açıktır.
*Dezavantajları:
Yasama ve yürütmenin birbirine etkisi zayıf olduğundan, anayasal sorunlar arasında kriz ve tıkanıklıklar çıkabilir.
Başkan, halka söz verdiği düzenlemeleri yerine getirmek için yasama organından gerekli düzenlemeleri çıkaramaz ise, yasama organı ile çatışma söz konusu olabilir.
Başkanlık sisteminde, kazanan her şeyi kazanıp, kaybeden ise her şeyi kaybetmektedir. Bu da başkanlık makamının bölünemez ve tekçi(monist) olduğunu iade etmektedir.
BAŞKANLIK SİSTEMİ İLE PARLAMENTER SİSTEM ARASINDAKİ FARK
