İncirlik Üssü ve ABD

İncirlik Üssü ABD Hava Kuvvetleri Mühendislik Grubu tarafından 1951’in bahar aylarında Adana’nın 10 kilometre doğusunda inşa edilmeye başlandı. İncirlik üssünde işler arttıkça Amerikan şirketleri olan Metcalfe, Hamilton ve Grove üs imkânlarını arttıracak tesisler ve destek yapılarını inşa etmeye başladılar.

İlk resmi adı Adana Hava Üssü olan İncirlik Üssü 15 Şubat 1955’te, 23 Haziran 1954 tarihli Askeri Kolaylıklar Antlaşmasına dayanılarak açılmıştır. Bu üs, 28 Şubat 1958 tarihi itibariyle İncirlik üssü olarak anılmaya başlanmıştır.

İncirlik Üssü müşterek kullanılmakta olup içerisinde hem Türkiye’ye hem de ABD’ye ait birlikler konuşlanmıştır. Bu açıdan incelendiğinde farklı bir yapıya sahip olduğu aşikârdır. Türkiye’nin konuşlu birliği 10. Tanker Üs Komutanlığı, ABD’nin birliği ise 39. Kanat Hava Üssü Komutanlığıdır. Öncelikli olarak Sovyetler Birliği’ne karşı ABD stratejik hava komutanlığının ağır ve orta bombardıman uçaklarına ileri üs görevi yapmak amacı ile planlanmış olan İncirlik Üssü, Ortadoğu’daki krizlere müdahaledeki önemi de açığa çıktıktan sonra üs çift amaçlı kullanılmaya başlanmıştır.[1]

Değişen tehdit algılamalarıyla üs ABD’nin Doğu Akdeniz’de en ileri sürülmüş meydanlarından biri olarak taktik nükleer darbe kabiliyetine de sahip avcı uçaklarının harekât üssü olarak kullanılacak ve bölgede ortaya çıkabilecek herhangi bir silahlı saldırıda görev yapabilecek seviyeye getirildi.[2] 1950’lerin ortalarında İncirlik Hava Üssü tamamlanmaya yakınken ABD Hava Kuvvetleri planlayıcıları Üssün başka nasıl bir şekilde kullanılabileceğini araştırmaya başladılar. İncirlik Üssüne bu dönemde şu görevleri eklediler: Barış zamanında Türkiye’nin güneyinde ABD Hava Kuvvetlerinin desteklenmesi görevlerini icra etme. Savaş zamanında ise Taktik Hava Üssü operasyonları, Ortadoğu’daki hava indirme görevleri ile birçok görevi de gerçekleştirebilecek kabiliyettedir.[3]

Lübnan krizinden sonra İncirlik Üssü, ABD Hava Kuvvetleri filolarının rotasyon eğitimi yaptığı bir birlik haline geldi. Bu rotasyon uçuş görevleri 1969 yılında Libya’da gerçekleştirilen Kaddafi darbesi ile birlikte çeşitlenmişti. Bunun nedeni ise Kaddafi’nin Libya topraklarındaki güçlerini çekmesini istemesinden kaynaklanmaktadır. Böylelikle Amerika Libya’daki eğitim alanını kaybetmiştir. Sonuç olarak, ABD Hava Kuvvetleri birçok NATO ülkesiyle müzakerelerde bulunarak yeni eğitim alanları açıp genişletmişlerdir. Bu kapsamda Türk Hava Kuvvetleri de ABD Hava Kuvvetleri’ne taktik eğitim ve atış eğitimi yapabilecekleri Konya’da yeni bir hava üssü açılmasına izin verdi. Konya Hava Üssü, İncirliğin 150 mil batısında birçok silahın denenmesine, yeni silah teslimatı tekniklerinin uygulanmasına ve kimyasal savaş savunma uygulamalarının yapılmasına müsaitti. Aynı zamanda bu bölgede gerçekleştirilen uçuşlar sırasında süpersonik hızda uçabilmelerine imkan sağlıyordu.[4]

İncirlik Üssünün bir diğer özelliği de ABD’ye ait nükleer silahların NATO planlarına uygun olarak kullanılmak üzere bulundurulan bir üs konumunda olmasıydı. Bu kapsamda Türkiye ile ABD hükümetleri arasında 7 Temmuz 1959 tarihinde Head-Dress Anlaşması son olarak da 14 Mart 1995 tarihinde Stockpile Anlaşması yapılarak Türkiye’deki bazı üslerde nükleer silah bulundurulmasının yolu açılmıştı.[5] Bu üsler, İncirlik, Balıkesir ve Çiğli üsleridir. İlerleyen dönemlerde bu üslerden Balıkesir ve Çiğli ABD tarafından kapatılmış ve ABD’nin nükleer teçhizli tek üssü İncirlik kalmıştı. Diğer yandan İncirlik Üssünde ABD Hava Kuvvetlerine ait 39. Kanat Hava Üssü Komutanlığı mevcut olup, Komutanlık İspanya’dan ve Amerika’dan 48 nükleer kabiliyetli F-4 ve F-16’yı destekleyebilecek kabiliyettedir.[6]

ABD en başta İncirlik Üssü olmak üzere, Türkiye’deki kullanımına ait üsleri daima Ortadoğu’ya yönelik müdahale planlarında kullanma eğilimdeydi. Sovyet tehlikesi olsun olmasın bu durum değişmemekteydi. ABD Ortadoğu’daki petrol hesapları nedeniyle, gerek Sovyetler Birliği’ne karşı gerekse Ortadoğu’nun kendi iç istikrarsızlığına karşı daima müdahale ihtimalini göz önünde bulundurmuş ve çoğu zaman bunu açıkça ifade etmekten de kaçınmamıştır. Bu sebeplerden ötürü konumu itibariyle bilhassa İncirlik Üssü ve diğer üsler Amerika için hayati öneme sahiptir. Bu konuda Müşterek Kurmay Heyeti Başkanı Hv. Orgeneral J. Brown’a sorulan bir soruya cevaben şu yanıtı vermiştir: “Türkiye’deki üsler Birleşik Amerika için son derece önemlidir. Gerçekte Ortadoğu’da akla gelebilecek herhangi bir ihtimal ve şart altında ABD’nin doğrudan müdahalesini gerektiren bir olayda Türkiye’nin desteği olmaksızın ve bu üsleri kullanmaksızın bunu önlemek mümkün değildir.”[7]

1954 yılında yapımı tamamlanan İncirlik Üssü ilerleyen yıllarda değişik birimlerin sorumluluğu altında bulundu. İncirlik Üssündeki ilk teşkilatlanma ABD Avrupa Hava Kuvvetlerinin 1954 yılında ana birim Libya’da konuşlu bulunan 7216. Hava Filosunu (kargo filosu) görevlendirmesiyle oldu. Aynı yıl 7216. Hava Filosundan, filonun ana birimin gelişimini hazırlamak için 3 subay 17 havacı asker ve 6 iletişim uzmanı İncirlik Üssüne geldi. Daha sonra Şubat 1955’de bu filonun geri kalanı da getirildi. Bu teşkilatlanma 1962 yılına kadar devam etmiştir. 1962 yılında ABD Hava Kuvvetlerine ait 39. Taktik Grubun destek üniteleri İncirlik Üssünde aktif hale getirildi. Bu grup üyeleri zamanlarının çoğunu pist, uçak sığınakları ve uçak hangarları yapmakla geçirdiler. Ayrıca bu süreç içinde ülkemizde meydana gelen doğal afetlerin açtığı yaraların sarılmasında da görev almışlardır.[8]

Irak’ın Kuveyt’i işgal etmesi İncirlik Üssündeki hareketlenmenin ve öneminin artmasına sebep olmuştur. Körfez savaşı sırasında 7440. Birleşik Kanat, operasyonun kontrolünü ele almıştır.[9] İncirlik Üssü Körfez Savaşından 2003 yılına kadar 39. Kanat organizasyonu altında görev yapmıştır.

Üs, 11 Eylül 2001 saldırılarından sonra yeni bir organizasyon emri almıştır. Buna göre Amerikan Hava Kuvvetlerine ait birimler, çıkartma, indirme birlikleri ile 50 adet hava gücünü rotasyon için üsse göndermiştir. Böylelikle yapılan askeri operasyonla İncirlik üssünden de desteklenmiş olmaktaydı. 39. Kanat terörizmle global savaşta İnsani Yardım Harekâtı için tanker uçak ve Lojistik destek Köprüsü görevini almıştır. Bu operasyonun ardından üs Sürekli Özgürlük, Temel Adaleti Sağlama ve Irak’ı Özgürleştirme Operasyonlarını destekleme görevlerinde kullanılmıştır.

39. Kanat, 16 Temmuz 2003 tarihinde 39. Grup Hava Üssü olarak yeniden organize edilmiştir. Grubun yapısının terörizm ile savaşta istenilen desteği sağlayamadığı anlaşılınca 12 Mart 2004 tarihinde 39. Kanat Hava Üssü olarak yeniden düzenlendi. Günümüzde de geçerli olan teşkilatlanması ile 39. Kanat Hava Üssü NATO’nun güney bölgesinde hayati önem taşımaya devam etmektedir.[10]

Aşağıdaki tabloda ABD Hava Kuvvetlerinin İncirlik Üssünde görev yapan personel durumu kronolojik sıra halinde gösterilmektedir. Buna göre;[11]

Tablo incelendiğinde 1966 yılında Üssün teşkilatlanma yapısının değişmesi ve üsse savaşçı birliklerin gelmesiyle personel sayısında artış olduğu görülmektedir. Kıbrıs krizini ve silah ambargosunu takip eden yıllar ilişkilerin yara aldığı yıllar olmuş, bu durum personel sayısında bir hayli azaltmaya gidilmesine sebep olmuştur. Yukarıdaki bu personel sayılarına aileler de dâhildir.[12]

Sonuç

Anlaşılacağı üzere İncirlik üssünün birincil kullanım amacı ABD’nin Sovyetler Birliğini çevrelemek istemesiydi. Daha sonraları Ortadoğu’daki gelişmelerle birlikte, üssün kullanım sahası ikiye bölünmüştür. Kurulduğu ilk yıllarda üsse 119 L Meterolojik Balon Fırlatma Projesi gibi küçük projeler verilmiştir. Üssün ihtiyaç dâhilinde gelişmesi ile birlikte Lübnan Krizi, U-2 operasyonu, gibi operasyonlarda yer almış, başarıyla gerçekleşen bu operasyonlarla birlikte bu üssün önemi artmıştır. Personel sayısındaki artış buna kanıt olarak gösterilebilir.

İncirlik üssü Körfez savaşı sırasında farklı iki teşkilatlanma altında görev yapmıştır. Bunlardan biri Birleşik Görev Kuvveti (Combined Task Force) bir diğeri ise 39. Taktik Grup Teşkilatı’dır. Böylesi kapsamlı bir görev için İncirliğin seçilmesinin sebepleri ise hava koşullarının genelde güzel olması, uçsuz bir menzile sahip olması ve Akdeniz’e yakınlığı gösterilebilir.[13]

Diğer yandan, İncirlik Üssü ABD ile girilen gergin dönemlerde Türk hükümeti tarafından bir koz olarak masaya konulmaktadır. Yine bu gergin dönemlerde halk tarafından yapılan gösteri ve mitinglerde İncirlik Üssü’nün kapatılmasına yönelik seslerin yükseldiği aşikârdır. Ancak son zamanlarda Türkiye’nin PKK ile mücadele sürecinde ABD ile yürütülen karşılıklı istihbarat alışverişinde Amerikan yönetiminin de İncirlik Üssü’nün kullanımına ilişkin isteklerle masaya gelmiş olabileceği mümkündür. Buradan hareketle denebilir ki, karşılıklı çıkarlar esasına dayalı Türkiye-ABD ilişkileri olumlu yönde seyrettiği sürece İncirlik Üssü’nün ABD tarafından kullanımına devam edilecek gibi görünmektedir.

Kutay Tevfik KARAGÖZ

Atılım Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü

Uluslararası İlişkiler Bölümü

Kaynak

Kaynakça

AKMAN Osman Atalay, İncirlik Üssünün Kullanımı ve Türk-Amerikan Stratejik Ortaklığındaki Yeri, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Ekim, 2007.

ORKUNT Sezai, Türkiye-ABD Askeri İlişkileri, Milliyet Yayınları, İstanbul.

ARKIN William M. and FIELDHOUSE Richard, Nucleer Battlefields, Washington.

HUNKEL Christopher D., History of the 39th Air Base Wing and İncirlik Base, Turkey, Adana.

http://www.incirlik.af.mil/library