Soğuk savaş döneminden bu yana dış politika analizi devlet odaklı yorumlardan çok, gelişen bu sistemlerin farklı boyutlarda yorumlanarak analiz edilmesi ve değişkenlerin karşılaştırmalı analizlerle değerlendirilmesi, sistemli bilgilere ulaşılması açısından yeni yaklaşım ve çalışmaların yapılması önem kazanmıştır.
Karşılaştırmalı dış politika analizinde öncelikle kavramsal olarak karşılaştırmanın ne olduğu ve sistem düzeyinde bu unsurların nasıl kullanılması gerektiği üzerinde durmaya çalışarak analiz sürecini açıklamaya çalışacağız. Politika düzeyinde karşılaştırma kavramı birçok teorisyen tarafından farklı tanımlarla zikredilmiştir. Bunlardan biri olan ,Macridis dış ;politika disiplinindeki karşılaştırma kavramını, “farklı devletlerin dış politikalarını örnek olaylar seklinde yan yana getirmek”(1) anlamında kullanmıştır.
Sosyal bilimlerde çeşitli karşılaştırma metotları bulunmaktadır. Gould, bu konuda açıklamayı yapmaktadır: “Karşılaştırma metodu genel anlamıyla, olgu tarafından arz edilen benzerlikleri ve farklılıkları açığa çıkarma prosedürlerini göstermektedir.
Karşılaştırılabilir olmak için farklı kriterlere dikkat edilir: Bu olguların ortaya çıkması ve gelişmesinde etkili olan nedensel faktörleri tespit etmek, Bu olgular içindeki ve arasındaki karşılıklı ilişki kalıplarını incelemek ve sınıflara ayırmak …”(2) başka bir teorisyen olan Lijphart ise ; 1971’de yayımladığı adı geçen makalesinde, karşılaştırmalı metodu şu şekilde belirtmiştir:
“… Karsılastırılabilirlik’, olayların sabiteler olarak nitelenmek istenen çok sayıdaki önemli değişkenlerinin birbirlerinin benzeri olması anlamına gelir; ancak, su da bir gerçektir ki, birbirleriyle ilişkilendirilmek istenen değişkenlerle alâkalı olunduğu müddetçe [olaylar] ne yazık ki birbirlerine benzemezler. Eğer bu gibi karşılaştırılabilir örnekler bulunabilirse, bunlar, karşılaştırmalı metodun tatbiki için fırsat verirler. Çünkü bunlar, pek çok değişken kontrol altında iken, az sayıdaki değişken arasında ilişkilendirmenin yapılmasını olanaklı hâle getirirler.”(3)
Karşılaştırmalı politikalar üzerine araştırmalarda bulunan Lipson da , “karşılaştırmalı metotlar ampirik bilgileri genişletir, gözlenen her gerçeği sınıflandırmaya, politik düzenlilikleri ve sistemleri anlamaya yardımcı olur ve bunun yanında geçmişteki bilgilerin durumu ve boşluklarının görülmesine katkıda bulunur.” Bunun yanında analiz düzeyinde de incelemelerde bulunarak gözlem düzeyleri hakkında fikir yürütmeye çalışır. Gözlem düzeyi çok ise daha fazla genellemelerde bulunarak dış politika analizinde daha net cevaplar ve bilgi seviyesine ulaşmaya çalışır. Karşılaştırmalı dış politika analizi geniş anlamda bilgi bolluğu ve öngörülebilirlik ile sistematikleştirilmeye çalışılmaktadır.
Buradaki önemli husus politik analiz düzeylerinin hangi aktörler ve analizlerle gerçekleştirilmesi gerektiğidir. Özellikle politik aktörlerin amaçlarının sınıflandırılması ve politik süreçler dahiline getirilmesi karar alma süreci ve uygulanması açısından oldukça önemlidir. Buradaki karşılaştırmalı analizler politik sistemlerin anlaşılması ve davranışları hakkında genellemelere varılması yönünde fikir sağlar. Geniş bilgi yelpazesi ve bilgilerin çarpıştırılması esasında eleştirel ve objektif verilere ulaşılabilir. Değişkenler arasındaki ilişkiler, sistematik ve bütünleştirici tarzlarda benzerlikleri, farklılıkları ve ilişkileri açıklamakta karşılaştırmalı analizler kullanılır. Bu analizler birden çok yöntemle sağlanır. İçerik ve vaka analizleri bunlardan birkaçıdır. Bunlar sistem aktörlerinin, davranışsal işlevlerinin incelenmesi ve araştırılması sonucunda fikir ve yöntemlerin uygulanma esasının sistematikleştirilmesinde kullanılarak genel yargılara ulaşmayı hedefler.
Dış politikada en önemli iki nokta çok faktörlü ve birden fazla seviyeli olmasıdır. Özellikle 1945’ler den sonra sayıları hızla artan uluslararası örgütlerin sistemsel analizlerinin yapılması açısından hem devlet düzeyi hem de birey düzeyinde gerekli hale gelmiştir. Bunun yanında dış politika analizi devlet odaklı yorumlardan çok, gelişen bu sistemlerin farklı boyutlarda yorumlanarak analiz edilmesi ve değişkenlerin karşılaştırmalı analizlerle değerlendirilmesi, sistemli bilgilere ulaşılması açısından yeni yaklaşım ve çalışmaların yapılması önem kazanmıştır.
CUMALİ ÖZBEK
Dumlupınar Üniversitesi, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler
Kaynakça:
(1)Bkz., R. C. Macridis, (Ed.), Foreign Policy in World Politics, (Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall,
1958).
(2) J. Gould ve W. L. Kolb (Ed.), A Dictionary of the Social Sciences, (New York: The Free Press, 1964), s.116.
(3) Lijphart, 1971, op.cit., s. 687.
• Bilimsel Gelisme Tarihi Açısından Karsılastırmalı Dıs Politika Analizi: “Birinci Nesil” Çalışmalar , Ömer Göksel isyar* s.7, Uluslararası Hukuk ve Politika Cilt 5, Sayı: 18 ss.1-38, 2009*