İRAN İŞGALİ
Batı dünyası İran üzerinde Sovyet tehdidi hissediyor. İran 1. ve 2. Dünya Savaşı’nda işgal altında olan bir devletti. Her iki tarafında işgaline uğramıştır. Kuzey’de Ruslar, Güney’de İngilizler. Ödünç verme ve kiralama politikası İran üzerinden SSCB’ye gidiyordu. Taraflar savaş bittikten sonra 6 ay içinde İran’ı boşaltacaklarına dair birbirlerine güvence verdiler.6 ay geçtikten sonra İngiltere kısmen çekildi. Petrol sahasını boşaltmak istemiyor. SSCB çekilmedi. Çünkü İran’dan çekilme karşılığında 2 talebi vardı.
- Petrol konusunda ayrıcalık (%50-%50)
- İran’ın kuzeyi Tebriz bölgesi Azerilerin yoğun yaşadığı bölge. Bu bölgede bir özerk yapılanma kurdurmak istiyor.
İran bunu kabul etmiyor. Sorunu BM’ye taşıyor. BM’den bir karar çıkmıyor. SSCB’nin teklifini kabul etmek zorunda kalıyor. SSCB, İran topraklarından çekildikten sonra İran bu iki ayrıcalığı tanımadığını söylüyor. Çünkü ABD, İran’ın yanında. Nükleer bir silaha sahip olmadığı için SSCB bu konuda çok ısrar etmiyor. Bu olay Truman Doktrini ilanında biraz etkili olmuştur.
McCartizm:
Joseph McCarty Cumhuriyetçi bir senatördür. Kızıl Panik dönemini başlatır. 50’lerin sonlarına kadar devam eder. Sosyalizm korkusu vardır. İçerdeki solcular hükümeti devirecek korkusu başlatırlar.
ÇİN
1945-49 arası iç savaş vardı. Mao (Sosyalistler) – Çan Kay Şek (Milliyetçiler) Japon işgallerine karşı işbirliği yapmışlardı. Direniş bitince birbirleriyle savaşmaya başladılar. Savaşı Mao kazanıyor. Ulusal hükümet Tayvan’a kaçıyor. Çin Cumhuriyeti oradan yönetiliyor. Batı dünyası Çin Cumhuriyeti’ni tanıyor. ABD’de endişeleniyor, Çin’de sosyalizm tehlikesi var. Aslında SSCB, Çin Cumhuriyeti’nin tanınmasını istememiş. MGK toplantılarına katılmamış ve katılmadığı içinde bazı kararlar kolayca çıkmış.
1950-53 arasında sürecek Kore Savaşı süreci başlıyor. Kore tıpkı Almanya gibi ikiye bölünmüştü. Kore’den etkisinin silinmesi gereken şey Japonya’ydı. ABD ve SSCB Japonlar tamamen temizlenene kadar Kuzey’i SSCB, Güney’i ABD yönetecekti. Daha sonra da çekileceklerdi. Bu işgal bir türlü bitmiyordu.1949’da Çin Halk Cumhuriyeti kurulunca aralarındaki güvensizlik Kore’ye yansıyor.
Japonya, ABD hâkimiyetinde (Dodge Planı – Marshall Planı’nın Asya ayağı)
Güney Kore’den ABD çekilmiyor, sosyalizm korkusu var. Kuzey Kore ve Güney Kore’de ayrı ayrı hükümetler oluşturuluyor. Güney Kore bu hükümetlerin birleştirilmesini istiyor. SSCB, Kuzey Kore’yi saldırıya teşvik ediyor. Kuzey, Güney’e saldırıyor. SSCB’nin 2 amacı var;
- ABD’ye gözdağı vermek ve nükleere artık sahip olduğunu göstermek.
- Çin Halk Cumhuriyeti’ne gözdağı, Doğu Blok’u liderliği için alternatif oluşturabilir.
Sovyet Rusya, Kore’nin temel hâkimi olduğunu belirtmek için SSCB, Kuzey Kore’ye destek veriyor. SSCB, BMGK’na katılmıyor ve 2 karar çıkıyor;
- Saldırgan Kuzey Kore’dir.38. paraleli geçmemelidir.
- Devletler ya da örgütler Güney Kore’ye, zor durumda kaldığında askeri anlamda yardım edebilir. Bu hukuksal anlamda meşruiyettir. ABD savunma yaparken Kuzey Kore’ye geçiyor. Savaşa Çin’de dâhil oluyor. Savaş bir süre sonra ABD – Çin savaşına dönüşecek.
Barış için Birlik Kararı; 1950’de alınan bir karardır. Barış sağlamak için ne gerekiyorsa yapmalıyız. Bunu Güvenlik Konseyi aracılığıyla yapamıyorsak BM Genel Kurulu’na götürmeliyiz. Bu kararı ortaya atan John F. Dulles (Eisenhower’ın dışişleri bakanı)Çevrelemeyi büyüten adam.
Uluslararası güvenliğin tehdit altında olduğu zamanlarda BM Güvenlik Konsey’i veto yetkisi yüzünden karar alamıyorsa, BM Genel Kurulu kuvvet kullanmaya ilişkin tavsiye niteliğinde bir karar alabilir. Tavsiye niteliğinde olan bir kararın yaptırımı yoktur. Uygulama zorunluluğu yoktur. Kuvvet kullanımı gerçekleşirse uluslararası hukuka aykırı olmaz.
1953’te savaş biter. Kazananı net değildir. Bölünmüş yapı devam eder. Kuzey; komünist, Güney; liberal.
ANZUS PAKTI:
1951’de ABD kurduruyor. Avustralya, Yeni Zelanda ve ABD. Bu antlaşmaya göre; herhangi bir saldırıya uğramaları halinde birbirlerine yardım edecekler. Vietnam’dan sonra 1954’te SEATO kuruldu. SEATO; Güneydoğu Asya Teşkilatlanması. Üyeleri; Pakistan, Avustralya, Yeni Zelanda, Fransa, Filipinler, Tayland, Birleşik Krallık, ABD. Amaç; komünizme ve Çin’e karşı güçlü durmak. Bu örgütlenme ile çevreleme politikası devam ediyor.
VİETNAM SAVAŞI
Kore Savaşı’ndan sonra Soğuk Savaş’ın ikinci sıcak çatışması.1955-1975 yılları arasındadır. Fransızlar Vietnam’a hâkim durumdaydı. Ho Chi Minh liderliğinde komünistlere karşı savaş vermekteydi. Daha sonra Fransa buradan çekildi. ABD, Vietnamlıları desteklerken, Soğuk Savaş algısının değişmesiyle Fransa’yı destekliyor. Kore’de olduğu gibi Vietnam’da bölünüyor.
ORTADOĞU’DAKİ GELİŞMELER
Nasır, Ortadoğu’daki Arap liderliğine soyunmuştur. İsrail’e karşı Mısır’ı güçlendirmesi lazım. Hem doğuya hem de batıya göz kırpıyor. Nasır, silahlanmak istemiş. Doğu Bloku yardım ediyor. ŞUAN baraj projesi var. Bunu gerçekleştirmesi için paraya ihtiyacı var. ABD ve Batı Blok’undan para istiyor. Yardım gelmiyor. Buna karşı Süveyş Kanalı’nı millileştiriyor. Giriş ve çıkışlar için ücret almaya başlayacak. Nâsır, Süveyş’i İngiltere ve Fransa elinden alıyor. Haklarına el koyuyor. Daha sonra İngiltere ve Fransa bir plan ile İsrail’in Mısır’a saldırması için ikna ediyor. İngiltere ve Fransa yardım bahanesiyle Süveyş Kanalı’na tekrar hak sahibi olmaya çalışıyor. Mısır bunu kabul etmiyor. İngiltere ve Fransa zorla asker yerleştiriyor. Bu süreçte Mısır’ın en büyük destekçisi SSCB. Ortadoğu’da sosyalizm sıcak karşılanmaya başlanıyor. İngiltere ve Fransa uluslararası toplum tarafından kınanıyor. Bu durumu tehditkâr olarak gören ABD, Eisenhower Doktrinini yayınlıyor.
EİSENHOWER DOKTRİNİ:
1957’de Kongre kararı ile Ortadoğu’da sosyalizm tehdidi altında olan ya da olabilen her devlete ABD, her türlü yardımı yapacaktır. Bütçe ise Eisenhower’ın bütçesinden karşılanacaktır. Lübnan ve Ürdün için kullanıldı.
1955 Bağdat Paktı; İngiltere, Türkiye, İran, Irak, Pakistan. İsrail’in tepkisini çekmemek için ABD katılmamıştır. Gözlemci olmuştur. Böylece çevreleme politikası tamamlanmıştır.
SPYKMAN; Kenar Kuşak Teorisi ( çevreleme politikasını geliştirmiş.)
”New Look Project” / Yeni Bakış Projesi: 1952-1960 Eisenhower ortaya attı.
- Kitlesel karşılık stratejisi; bir mermiye karşı nükleer silah (caydırıcılık).ABD kendine çok güveniyor. Çevrelenecek bir coğrafi bölgeye sahip değil. SSCB ise çevrelenmeye uygun. Birbirlerini vuracak uzun menzilli silahlara henüz sahip değiller.
- Çevrelemeyi büyütmek (SEATO, ANZUS, Bağdat Paktı, Eisenhower ve Truman Doktrinleri)
- Propaganda; Doğu Avrupa halklarına özgürlük götüreceğini anlatabilmek.
- Sosyalizmin yayıldığı yerde darbe yapmak gerekiyor. Guatemala, Endonezya, İran.
1957 kilit tarih; Sputnik uzaya fırlatıldı. ABD artık tehdit altında. SSCB’nin artık uzun menzilli bir silahı var.
Sınırlı Nükleer Silah:
Türkiye’ye Jüpiter Füzeleri konuşlanmaya başlandı. ABD, SSCB’nin hedefini değiştirmeye başladı. İtalya, Yunanistan, Türkiye. Savaş olursa Avrupa’da olsun istiyordu.
U2 KRİZİ: Casus uçak. Ana merkez Türkiye. ABD uçağı, SSCB’yi gözetlemesi için gönderilmişti.
