Osmanlı devletinde derebeylik sistemindeki bölünmüşlük oluşmamış ve serf ,vassal, feodal beyler gibi kavramlar gelişmemiştir.Bu yüzden Osmanlı devletinde derebeylik sistemi yoktur.
Feodalite Avrupa’ da roma döneminde ortaya çıkmış toplumsal ekonomik ve siyasi özellikler taşıyan bir yapıdır. Feodalizmin temel özelliği hiyerarşiye dayandırılmış ve eşitsizlik üzerine oluşturulmuş bir sistemdir. Bu eşitsizlik ve bölünmüşlük soylular ve halk arasında kesin çizgilerle çizilmiştir. O dönemde halk üzerinde soylular mutlak egemenliğe sahiplerdi. Bu soylular mutlakıyet güçlerini özellikle silahlı asker bulundurmalarından almışlardır. Soylular başka bir tabirle senyörler halkı kendi himayelerine alıp çalıştırmış ve onların ihtiyaçlarını da karşılamışlardır.
Ne var ki bu insanlara vassal yani;himaye edilen denmiş buna karşılık çoğu haktan mahrum bırakılmışlardır.Bu Vassallar himayesine girdikleri senyöre bağlılık yemini etmek zorundadırlar . Buna karşılık senyörlerin toprağını işleme hakkına sahip oluyorlardı insanlar da böylece kendi geçimlerini de sağlamış oluyorlardı.Bu sistem bir nevi kral adına toprak ve vergi işlerinin dolaylı bir şekilde yapılmasıdır.Kral bu toprak işletme hakkını birçok feodal beye vermiş ve karşılığında toprakların işlenip vergilerin toplanmasını sağlamıştır.Kralın bu davranışı otoritenin soylular arsında paylaşılmasına neden olmuştur.
Bir çok feodal beyin mevcudiyeti siyasal bölünmüşlüğü doğurmuş ve ülkede farklı güç odaklarının oluşmasına sebebiyet vermiştir.Bunun en temel nedeni kralların mutlak güçlerini kaybetmiş olmalarıdır.Böylece feodal beyler de kendi topraklarında özerk davranmalarına müsaade edilmiş ve hiyerarşiK bir düzenin oluşturulmasını gerektirmiştir.Bu hiyerarşiK yapı sınıf ayrımını kesin hatlarla çizmiş ; serf ,vassal ve feodal beyler gibi hiyerarşiK yapılar meydana gelmiştir.Endüstri toplumu öncesi bu yapılanmalar , doğuda daha farklı yapılar arz etmiştir.
Osmanlı devletinde bu gibi bölünmüşlük oluşmamış ve serf ,vassal, feodal beyler gibi kavramlar gelişmemiştir.Bu yüzden Osmanlı devletinde dere beylik sistemi yoktur diyebiliriz.Peki bu sistem neden Osmanlı devletinde gelişmemiştir? Öncelikle bu sorunun yanıtını bulmaya çalışmalıyız .Osmanlıda dere beyler gibi parçalı bölünmüşlük bir sistem mevcut olmamıştır.Burada padişahın mutlak otoritesinin mevcudiyeti bu sistemlerin oluşmasına set çekmiştir.
Osmanlıdaki bu merkezi egemenlik feodalizmin oluşmasını engelleyen temel etmenlerden biri olmuştur.Buna karşılık Osmanlıda feodalizme çok olmasa da benzeyen tımar sistemiyle halk ,devletin topraklarını işleme hakkına sahipti.Bu topraklar önde gelen kişilere hizmet karşılığı veriliyordu toprak sahibi kişi ; tımar sisteminde halk toprağını veraset sistemiyle babadan oğla devredebiliyordu. Bu hak , vassallarda yoktu.
Feodalizmde toprakların mutlak işletme hakkı feodal beylerde bulunuyordu.Feodalite kralların güçsüz düşmesiyle ve ekonomik buhranlar yüzünden ortaya çıkmış ve aynı zamanda güçlenmiştir.Osmanlı devleti böyle bir bölünmüşlüğü yaşamamış ve merkezi idarenin mutlak yetkilerle donatılmış olması feodalizmin oluşup gelişmesini engellemiştir.
Cumali ÖZBEK
Kaynakça:
Türkiye’de Güçlü Devlet Geleneği Tezinin Eleştirisi bknz: sayfa: 21 ( Demet dinler)
